مصاحبه با دکتر محمد میرزائی طراح معماری مسجد دانشگاه جامع امام حسین(ع)

 دکتر محمد میرزایی

به مناسبت افتتاح مسجد دانشگاه امام حسین (ع)، در فروردین ماه 1396(13 رجب 1438)، سالروز ولادت حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) مغتنم دانستیم که با طراح معماری مسجد دانشگاه، جناب آقای دکتر محمد میرزائی استاد دانشگاه امام حسین، مصاحبه کوتاهی انجام دهیم. با تشکر از جنابعالی برای شروع گفتگویمان ، اگر مبحثی را لازم می‌دانید در مقدمه مصاحبه برای مخاطبین بفرمایید.

دکتر محمد میرزایی

امروزه در تمام دنیا، هنر معماری تحت تاثیر کنش‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی-سازمانی است. با این نگرش، طرح مسجد دانشگاه امام حسین به عنوان پایگاه توحیدی و شعائر دینی-انقلابی، مورد توجه مسئولین دانشگاه قرار گرفت و طراحیِ آن، بدون هیچگونه مسابقه ی طراحی و تشریفات؛ به اینجانب واگذارگردید که این اعتماد مدیران دانشگاه، مسئولیت سنگینی بدوشِ من گذاشت.

رمز ماندگاری و استواری مسجد، قدرت معنوی و فرهنگ سازمانی دانشگاه می‌باشد. بدون شک مسجد دانشگاه امام حسین برای برگزاری مراسم و مناسب‌ت های مذهبی، ملی و سازمانی، با درون مایه‌ای برای بیرونی سازی و عینی سازی ویژگی های بصری و احساسی کالبدی و فرم های مسجد، توسط فرهنگ، معارف و احکام اسلامی در ذات خود محقق میشود و علاوه بر تعظیم شعائر مذهبی، ارزش‌هایی همچون عزت، وحدت ملی و روح مشارکت را به ارمغان می آورد و از طرفی نشانگر دلبستگی دانشگاهیان به نمادها و آموزه‌های دینی و الهی است تا بتوانند آرمان‌ها و رفتارهایشان را مبتنی بر رضایت خداوند، الگو سازی کنند و نقشی و مدلی معمارانه در اشاعه فرهنگ غنی اسلامی و نمودهای معنوی را، در محیطِ دانشگاهی  به منصه ظهور رسانند.

• اولین سوالی که مطرح است؛ نگاه جنابعالی به طرح مسجد دانشگاه امام حسین، چگونه بوده است؟

این نگاه با اندیشه ی معمارانه،در طرح مایه و ایجاد کالبد، فرم و فضاهای مسجد بگونه ای است تا با طرحی مناسب با محیط دانشگاه، از المان‌ها و عناصر بصری و حسی به نحوی استفاده شود که با معاصرسازی؛ شکل و نمود فضایی عملکردی و کارکردی مذهبی، اتفاق بیفتد.

• مسجد در محیط‌های دانشگاهی با چه رویکردی جایگاه خود را پیدا می‌کند؟

دکتر محمد میرزایی :مساجد دانشگاهی نمادی دین‌گرا بوده است، دین و هنر در همه‌ی زمان‌ها در محیط و منظردانشگاه تعامل داشته است و هنر معماری مساجد، با آن قابلیت‌های اجتماعی و فرهنگی‌ای که در محیط و فضای دانشگاه دارد یکی از کالبدی‌ترین مفاهیم محیط اسلامی است که بستر مناسبی را برای دانشگاهیان برای فعالیت ها فراهم می‌کند

• با اینکه حدود سه دهه از شکل‌گیریی دانشگاه گذشته است طرح و ساخت مسجد را در این مقطع زمانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دکتر محمد میرزایی :مسجد در دانشگاه ، سند افتخار هنر معماری اسلامی در محیطِ اسلامی دانشگاه جامع امام حسین(ع) به شمار می‌آید و به این دلیل در محوریت و مرکزیت دانشگاه در کنار ساختمان ریاست دانشگاه، مکان‌یابی و ساخته شد و این نوع مدیریت، خود زمینه‌ای است درخصوص احیای الگوی معماری ایرانی-اسلامی که در قالب سیاست‌های کلی نظام مقدس جمهوری اسلامی برداشت شده است.

• ایده پردازی طرح مسجد دانشگاه امام حسین با چه تفکری آغاز گردید؟

دکتر محمد میرزائی :نظم و زیبایی شناسی و هنر نمایی که در مسجد دانشگاه امام حسین مد نظر بوده برگرفته از شعوری معمارانه معاصر سازی بوده است که تلفیقی از هنر مدرن و هنر سنتی، با استفاده از الگوها(موتیف، تم ها و فرم های ابنیه مذهبی) و جانمایه‌های هنر ایرانی-اسلامی است که در ریشه و بن خویش دارد.

• مسجد سازی چگونه در مسجد دانشگاه رعایت شده است؟

ماندگاری و جاودانگی در طرح مسجد دانشگاه در ویژگی‌های بصری و حسی چه در هندسه‌ی اقلیدسی و غیر اقلیدسی حتی فراکتال، از مبانی نظری و اصولی است که فرایند طراحی خود آگاه به دنبال آن بوده است که این پدیده و اثر هم به لحاظ ساختارمسجدی و هم به لحاظ رهیافت، دارای نقش و طرحی معنادار و انتزاعی می‌باشد.

• تشابه‌سازی سنتی همراه با معاصر سازی و استفاده از تکنولوژی‌ها، چگونه در فضاهای کاربردی مسجد رعایت شده است؟

طراحی فرم‌ها، تم‌ها و موتیوها در مسجد دانشگاه، با اندیشه ی‌ معاصرسازی، برپایه ی سه مدل و گرایش پدید آمده است؛ اول با استفاده از الگوهای معماری سنتی ایرانی با تاکید بر استفاده از نمونه ها از راه تشابه ظاهری و شکلی در قالب مادی ایده ها. دوم: تلاشی تقریبا برابر برای استفاده از قالب‌ها و قطع‌های ایرانی در کنار فرم‌های معاصر و مدرن در جهت القای مفاهیم و باطن، جوهره، کشف و شهود ایده پردازی معماری اسلامی. سوم: تفکر ایجاد اثری برتر در طرح‌های ملی و مونومانی در معماری مساجد کشور و تاثیرگذار در جریان‌های فکری معاصرانجام گرفته است.

• با توجه به این نوع نگرش و اندیشه جنابعالی، پیشینه‌ی فرهنگ معماری مسجدسازی در طرح، چگونه رعایت شده است؟

با تداوم نشانه‌های ظاهری در هندسه ی شبستان،درب ها، پنجره ها، تاق نماها، درگاه ها، ایوان ها، سردرب، گنبدخانه و محراب؛ محقق شده است و همچنین عناصر حسی از راه باطن و مسیر رسیدن از کثرت به وحدت، معماری پایدار مسجد را بوجود آورده است که اثربخشی نیروی تداوم، پویایی و حرکت در روح فضاها و اجزاءِ معماری مسجد، به مجموعه ای کارا و اثربخش تبدیل شده است.

• اینکه گفته می‌شود طرحی فاخر در سطح دانشگاه‌ها و سطح ملی در سطح کشور ایجاد شده است چیست؟

طرح معماری مسجد دانشگاه، به این دلیل اثری ملی است که می‌تواند یک سری معیارها را از درون ویژگی‌های بصری و احساسی‌اش استخراج کرد، این طرح می‌تواند ایده‌های مینی مالیستی جدید، ایده‌های خاص و حتی مبانی خاصی را در مباحث هنر معماری مسجد مطرح کند و به عبارتی تاثیرگذاری در سطح کلان دارد. این معماری نمادین-کارکردی و قابل بسط در دنیای امروز است و احیاگر معماری مسجد در دوره‌ی معاصر می‌باشد که کپی‌برداری از جایی نیست بلکه اصل در معاصرسازی سنت‌ها و ایده‌های جدید و پارادایم ها است که حس مکان، فضا و زمان از ویژگی‌های اثرگذارِ آن می‌باشد.

• خصوصیات معماری فضاها و المان‌های مسجد شامل شبستان، ورودی‌ها، ایوان اصلی، معماری و محوطه مسجد چگونه می‌دانید؟

در مورد شبستان؛ با ایجاد محیط و فضایی آرامش بخش و دوری از وابستگی‌های دنیوی طراحی شده است.- تشدید در تاکید به جهت قبله با استفاده بر ایجاد تمرکز و توجه بر محل محراب با عناصر داخلی فضای شبستان بوسیله ی فضاهای مثبت و خنثی صورت گرفته است- تقویت حس سبکی و خلوص در گنبدخانه برای ایجاد تعلق خاطر و حس عروج (سیر از کثرت به وحدت) با فضاهای گذار بوجود آمده است- رعایت سادگی، نظم، تعادل، تشابه و توجه به وحدت بصری، در نظر بوده است.

در ارتباط با ورودی ایوان؛ الهام گرفته شده از ایوان سه دهانه حرم حضرت زینب(س) و هندسه قوس‌های الگو گرفته از ایوان بارگاه حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام می‌باشد.

معماری و محوطه مسجد؛ – از عناصر مونومان و نمادین معماری ایرانی- اسلامی استفاده شده است. – طرح لندسکیپ به منظور جهت گیری به سمت دید و منظر و تاکید بر جهت قبله، طراحی شده است- دسترسی سهل‌الوصل از اطراف مسجد به سمت حضور در محل عبادت و تذکر با توجه به شرایط توپوگرافی انجام شده است- ترکیب دسترسی‌ها به سمت یادمان شهدا گمنام و مسجد برای حس سلسله مراتب وگذار معنوی و مذهبی جهت افزایش حس معنویت فضایی انجام گرفته شده است.

• ویژگی‌های هنرآفرینی در کالبد و جداره‌ها و تاق نماهای معماری مسجد با چه ملاک عملی تعریف شده است؟
• بلندی گنبد از روی سقف بام به ارتفاع دوازده متر میباشد به نیت دوازده حضرات امامان شیعه (علیها سلام) طراحی شده است.
• بلندی مناره‌ها از پامنار به ارتفاع چهارده متر میباشد که به نیت چهارده حضرات معصوم(علیها سلام) طراحی شده است.
• شمسه‌های سنگی سبز رنگ روی پوسته ی پنجره ها، به تعداد چهارده تا، به نیت چهارده حضرات معصوم(علیها سلام)  طراحی شده است.
• تاق نماها همراه با کتیبه‌ی اذکار به تعداد پنج‌ قاب، به نیت حضرات پنج تن آل عبا (علیها سلام) طراحی شده است.
• مکعب برجسته از نمای رو به قبله، نمادی از کعبه خانه‌ی خداست که سمبل وحدانیت و یگانگی و الوهیت طراحی شده است.
• دهانه‌های داخلی اصلی ورود به شبستان‌ها، نمادی از محراب مسجد کوفه به تعداد سه دروازه ورود می‌باشد
• اذکار کتبیه‌ای مدرن بکار رفته در تاق نماهای پنج‌گانه شامل «الله» که تکرار در پنج تاق نما همراه با «الله اکبر»، «لا اله الا الله»، «محمدرسول الله»، «علی ولی الله» و «حسین ثارالله» با تکنولوژی روز طراحی و ساخته شده است.

در پایان تشکر میکنیم از تمامی عزیزانی که ما را در ساخت این پروژه یاری فرمودند:

دکتر محمد میرزائی

مهندس ساسان لطیفی

مهندس محمد جهانگیری

دکتر صفا پیمان

مهندس محمدرضا طیبی

مهندس مهدی برزگر لایق

مهندس علی نقدی سپهوند